Literatür Taraması Nasıl Yapılır?

11 Nisan 2021
Akademik Çalışma Hazırlama Rehberi

Bilimsel alanda, bir bilim dalının çeşitli konularında kitap, dergi, makale gibi yapıtların tamamı, literatür olarak ifade edilir.

Var olan kaynak ve belgeleri inceleyerek bilgi kaynağını belirleme ve veri toplamaya ise literatür taraması denir. Araştırma probleminin tanımlanması sürecinde başlar. Araştırma sürecinin tamamında gerçekleştirilir.

Literatür Taraması Nedir?

Literatür veya alan yazısı taraması, tez için en önemli ve kritik aşamaların başında gelir. Özgün bir çalışma için elzem derecede önemli olan bir çalışmadır. Doğru ve yeterli düzeyde yapılan literatür taraması sayesinde, alana katkınız yeterli ve anlamlı düzeyde olabilir. O nedenle ciddi boyutta ele alınmalı ve dikkatli yapılmalı, hem uluslararası hem de ulusal kaynaklar taranmalıdır.

Literatür Taraması Yapılmazsa Ne Olur?

Yapılmama gibi bir durumu kesinlikle olmaz, zorunlu yapılması gereken aşamaların başında gelir. Yeterli düzeyde bile yapılmadığı takdirde, zemini sağlam olmayan bir çalışma yapılmış olur. O nedenle hassasiyetle ele alınmalı ve dikkat ile yapılmalıdır. İşin etik ve bilimsel düzeyini bir tarafa bıraksak bile aşağıdaki durumlar ile karşılaşmanız olası hale gelir.

Çalışmanızı gönderdiğiniz dergi veya konferans size red yanıtı verebilir,
Sunum yaptığınız jüri veya topluluk size daha önce yapılan çalışmalardan bahsedebilir ve onların elde ettiği sonuçların çok daha doğru ve güncel olduğunu ileri sürebilir,
Tüm süreç boyunca yaptığınız sarf ettiğiniz emekleriniz boşa gidebilir, koca bir zamanı heba etmiş olabilirsiniz.
İlgilendiğiniz konunun güncel durumunu bilmeden geliştirmeye kalkmak koca bir cahil cesaretidir. Gelişme düzeyi bilmediğiniz bir alanı, geliştirmeye kalkmak sizi çelişkili hale getirir.

Diğer bir dil ile yeterli düzeyde yapılmamış literatür taraması ile araştırmanın sonucu, Susam sokağındaki Çılgın Mucit Macit’in sonuna benzer. Çılgın mucitimiz, varolan nesneleri yeniden icat eder ve her seferinde büyük bir heyecanla buluşunu muhabir kurabiye canavarına gösterir ve yine her seferinde büyük hayalkırıklığı yaşardı. Çünkü icat ettiği nesneler yıllardan beri, insanların gündelik hayatında yer etmiş olurdu.

susam-sokagi-cilgin-mucit-macit

O nedenle özellikle tez gibi hem akademik hem de bilimsel tarafları olan bir çalışma için mutlaka var olan çalışmalara, izlediği yollara ve eksik kaldığı taraflarına incelenmesi gerekmektedir. Hatta alan taramasında çalışmak istediğiniz konuya yakın bulduğunuz araştırmaların kısıtlı kaldığı noktalara ve önerilerine özenle değerlendirebilirsiniz. Çalışmanızı sağlıklı yürütebilmeniz için önemli ipucuları verecek yardımcı olacaktır.

Bilim dünyası ortak bir takım ruhu ile ilerler. Ortaya konan her çalışma, araştırma, var olan çalışmaların üzerinde inşa edilir ve onları bir adım öteye götürmeyi hedefler. Yeterli düzeyde yapılmayan literatür taraması, sizi bu takım çalışmasınında oyun bozan yapar. Takımdan ayrı hareket etmenize sebep verir. Böylece bilimsel gelişmelerden mahrum kalmış bir çalışmaya imza atmış olursunuz.

Literatür Taraması Hangi Kaynaklarla Yapılır?

İnternetin yaygınlaşmasını ve kullanım oranının artması, literatür taramasını malesef sadece internet odaklı bir hale getirmiştir. Bu büyük bir handikaptır ve işin aslı kesinlikle öyle değildir.

Literatür kaynakları temel olarak 3’e ayrılır.

Genel Kaynaklar : Dizinler ve indeksler4
Birincil Kaynaklar : Kitaplar ve makalelerin yayınlandığı dergiler
İkincil Kaynaklar : Ansiklopediler, sözlükler, rehberler

Birincil kaynaklara erişmek için şu yolları izleyebilirsiniz;

Ulusal ve Uluslararası yazılan tezlerin taranması :
Hakemli dergilerin taranması : Bu tarama işlemi için günümüzde hakemli dergilerin en çok barındığı dizinler incelebilir. Bunların başlıcaları;

Bu dizinlere erişim ve tarama yapmak ücretsizdir. Ama barındırdıkları yayınlara ve içeriklere erişim ücretli olabilir. Bu nedenle bağlı bulunduğunuz üniversitenizin kütüphanesi üzerinden erişimi deneyebilirsiniz. Üniversiteler genellikle bir çok dizin sitesine üye olmaktadır. Üniversitelerin sağladığı proxy bilgileri vasıtasıyla evinizden de üniversitenizin kaynak taramalarına erişebilir, anlaşmalı yayınlarını inceleyebilirsiniz. Örneğin bağlı olduğun Mimar Sinan G. S. Üniversitesinin, dışardan elektronik kaynaklara erişim hakkında güzel bir dokümantasyonu mevcut. Hemen hemen her üniversitenin de buna benzer bir dokümantasyonu muhakkak vardır. Bu tip teknik bilgiler için ufak bir google araması yapabilirsiniz. Yüz yüze iletişim taraftarıysanız, üniversitenizin kütüphanesi veya bilgi işlemi ile iletişime geçebilirsiniz.

Kitapların taranması: Bu tarama işlemi için kütüphane veri tabanlarının incelenmesi ve söz konusu kitabın bulunduğu kütüphane tespit edildikten sonra kütüphaneden ilgili kitapların ya da kitap bölümlerinin edinilerek okunması uygun bir yol olur.
Hakemsiz dergilerin/gazetelerin broşürlerin vs. taranması: Bu kaynaklara çok zorda kalmadıkça bilimsel yayınlarda atıf vermemek uygun olacaktır. Zira önceden kontrolü yapılmamış bir bilginin doğruluğundan da emin olunamaz. Doğruluğundan emin olunamayan bir kaynağın da bilimsel bir çalışmada kullanılması çeşitli problemlere sebep olabilir.